Op melkveebedrijf Vee en Bouwlust van Henri en Jacquelien Kuijt in het Utrechtse IJsselstein wordt al tweeënhalf jaar gras gedroogd en opgeslagen in een loods. Ze zijn een van de weinigen in Nederland. Het heeft voor- en nadelen, zegt Jacquelien Kuijt. 'Je moet in huis vaker stofzuigen, vooral in de winter. Aan de andere kant ruik je niet de zurige lucht van voordroogkuil. Dit gras geurt juist lekker.'
Het bedrijf heeft geen sleufsilo's met mais of voordroogkuil en is bijna plasticloos. 'Ik heb alleen nog enkele balen gras in folie. Gemakkelijk voor droge koeien en het jongvee', zegt Henri Kuijt.
Droogloods
Om het overige gras waterloos te krijgen, heeft de ondernemer een droogloods laten bouwen. 'We hebben een dubbel dak. Er ligt een stalen plaat bovenop. De langsstromende lucht wordt opgewarmd, doordat de zon de plaat verwarmt. Die lucht wordt afgezogen met de ventilator, eventueel bijverwarmd en onder druk van onderuit door het opgeslagen hooi geblazen, dat daarop droogt. Met sensoren wordt bepaald hoeveel droge lucht nodig is', legt hij uit.
Het gras wordt gemaaid en meerdere keren geschud om het alvast iets te drogen. 'Toen we begonnen, werd verteld dat het gras zo snel mogelijk naar binnen moest. Maar met de hoge energieprijzen van vorig jaar zijn we hiervan afgestapt', zegt Kuijt.
'Het gras gaat nauwelijks in kwaliteit achteruit wanneer je het een dag of vier laat liggen. Met één keer per dag schudden of de eerste twee dagen twee keer maakt dat niet veel uit. Daarbij beschermt het maaisel het gras dat eronder staat tegen uitdroging', legt de melkveehouder uit.
Capaciteit beperkt
De ondernemer doet dit alles in eigen beheer. Nadeel van het systeem is volgens hem dat de capaciteit beperkt is. 'Tot nu toe wordt in Oostenrijk gesteld dat 10 tot 12 hectare per keer kan worden gedroogd. Wij denken dat 8 hectare het maximum is bij ons systeem.'
De melkveehouder maakte de rigoureuze overstap naar hooi om daarmee op een gemakkelijke manier koeien te krijgen met voldoende productie zonder al te veel toeters en bellen. Hij heeft veel plezier in het maken van hooi. 'Dat we daarbij de koeien gezond houden en geen soja nodig hebben, is bijvangst', stelt hij.
Concurreren met kuilgras
Wat voor hooi is hiervoor nodig? Adviseur Teunis Mul van Timac Agro, die het systeem mee heeft bedacht: 'Dit is ander hooi dan het structuurrijke product dat vroeger werd gemaakt. Hiermee kun je koeien goed melk laten produceren. Het kan gemakkelijk concurreren met kuilgras.'
Kuijt is het daarmee eens: 'Het is eigenlijk vers gras waar het water uit is gehaald. We noemen het gras zonder water.'
Graslengte
Het verschil tussen hooi en gras zonder water zit in de lengte van het gras dat wordt gemaaid. Kuijt maait wat eerder dan bij hooi. 'Het wordt ook gemaaid op het moment dat het kuilgras zou kunnen worden. Gras dat net te lang wordt om te beweiden, is al prima geschikt om gras zonder water van te maken.'
De melkveehouder vervolgt: 'In menig keukenkastje staan gedroogde kruiden. Door die droging blijven de kwaliteit en smaak van de kruiden veel langer bewaard. Dat speelt hierbij ook een rol. Ook kruiden blijven langer smakelijk in hooi. We hebben verschillende hectaren kruidenrijk grasland. Dat laatste is een vorm van groei in kwaliteit. Een groot bedrijf met vierhonderd koeien is aan mij niet besteed. Ik wil het mooier, leuker en duurzamer.'
Mul: 'Het voordeel van eiwit in gras zonder water is dat in vers gras 90 tot 100 gram darmverteerbaar eiwit (dve) zit. Wanneer je dit droogt, wordt een deel van de onbestendige eiwitbalans omgezet in dve.'
Geen zuren
Het dve-niveau ligt bij gras zonder water iets lager dan bij vers gras. 'Bij kuil is dit aanzienlijk lager. Het wordt omgezet in melkzuur, boterzuur en azijnzuur. Van nature kent een koe geen melkzuur en ook geen boter- en azijnzuur in het voer dat ze opnemen', legt de adviseur van Timac Agro uit.
Kuijt vult aan: 'In gras zonder water zit ook meer suiker dan in kuil. Het wordt immers niet gebruikt om de kuil stabiel te maken. Wij voeren hier energie op pensniveau en eiwit op darmniveau. De beestjes die daar zitten, doen de rest om de koeien gezond te houden en melk te laten geven.'
Ruw eiwit
Daarbij lukt het de ondernemer om minder dan 155 gram ruw eiwit per kilo droge stof te voeren. Dat ging prima, lager kan ook. Hoeveel lager, weet Mul niet: 'Je moet gewoon een bepaalde hoeveelheid dve hebben voor voldoende eiwit op darmniveau. Terwijl andere bedrijven extra eiwit moeten voeren, moeten wij dit juist drukken.'
As extra uitdaging kiest het bedrijf voor het weglaten van bijproducten. 'In het verleden werd bij het inkuilen nog weleens een laag over de kuil gelegd om broeivorming te voorkomen. Denk aan aardappelstoomschillen of bierbostel. Dat hebben we ook niet meer nodig. Datzelfde geldt voor snijmais. In Oostenrijk worden ook geen gefermenteerde producten toegepast. Sinds vorig jaar voeren we ook geen soja', zegt de melkveehouder. 'Ons credo is de kracht terug op het boerenerf met de koe in haar kracht. Met gezond voer en zo min mogelijk aankoop.'
Een groot voordeel daarbij is dat de kwaliteit van het gras goed en constant is. 'De koe eet in feite in de winter een zomerrantsoen. Dat leidt tot bijzondere melk vol omega 3- en omega 6-vetzuren. Eigenlijk zou je jaarrond hooikaas/graskaas kunnen produceren. Ik denk zeker dat dit een niche is', zegt Mul.
Gezond
Want de gezonde eigenschappen van deze melk, de omega-vetzuren en het linolzuur, worden op een natuurlijke manier geproduceerd, waardoor het bij consumenten ook gewild is, verwacht Kuijt. Hij is samen met andere ondernemers bezig om hooikaas te laten produceren en in de markt te zetten.
Het gras zonder water zorgt niet alleen voor gezonde melk, maar ook voor gezonde koeien. 'De dierenarts is er laaiend enthousiast over. Zeker wanneer het lukt om het gras een dag langer op het land te laten liggen. Dan bevat het meer vitamine D, wat de weerstand ondersteunt', weet de melkveehouder.
Vitamines en mineralen
'Koeien starten hier aan het begin van de lactatie gemakkelijk op. In kuilgras zijn alle vitamines binnen twee maanden opgelost. Vitamines en mineralen blijven in hooi enorm lang aanwezig. Dan hoef je geen mineralenmix aan te schaffen', zegt de ondernemer.
Het hooi kan ook bijdragen aan het voorkomen van de ziekte van Mortellaro. 'Het aanbieden van een stabiel rantsoen, waar de koe van nature mee om kan gaan, geeft minder klauwproblemen', weet Mul. Volgens Kuijt komt dit ook naar voren bij onderzoeken in het buitenland. Zo komen met hooi amper zoolzweren voor.
Graskoek
Om nog verder te gaan met het benutten van eigen gras, wilden Mul en Kuijt samen een graskoek ontwikkelen. Kuijt: 'In het najaar is er gedurende vier maanden volop gras met een hoog eiwitgehalte. We zijn nog zoekende naar correctievoer uit gras dat we we in die maanden kunnen voeren. Denk aan graskoek. Een koek met weinig eiwit en veel energie.'
Toch is het niet allemaal positief, vindt Kuijt. 'Het is nog pionieren. Wanneer het gras droog is, is het gemakkelijk boeren. Soms is het een uitdaging om het water uit dit gras te krijgen. Omdat er weinig boeren zijn die dit onder Nederlandse omstandigheden toepassen, is er ook weinig kennis. We zouden graag zien dat er een beslisboom komt, die kan ondersteunen bij beslissingen in een bepaalde situatie. Wat doe je bij een bepaald weertype en een bepaalde graskwaliteit en -droogte? Hier is in Nederland weinig over bekend.'
Volgens de melkveehouder heeft dit zeker toekomst. 'Ik verwacht dat over twintig jaar veel ondernemers zo boeren. De Nederlandse Vereniging Hooimelkers is opgericht, waarvan 25 melkveehouders lid zijn. Sommigen maken al op deze manier hooi, anderen wachten op de vergunningverlening en een eventueel ruimere subsidieregeling. Kuijt: 'Op termijn kan dit zeker zonder subsidie. Met de opstart is steun een must.'
Een reportage uit Nieuwe Oogst.
